Glüten adı verilen proteinlere karşı aşırı duyarlılık veya alerjik reaksiyon nedeniyle bağırsaklarda meydana gelen kronik rahatsızlığa çölyak hastalığı denir. Bir otoimmün hastalıktır. ince bağırsaklardaki bağışıklık sistemi hücrelerinin glüteni bir tehdit olarak algılaması sonucu meydana gelir. Glüten, buğday, arpa, çavdar gibi bazı tahıllarda bulunan bir protein karışımıdır.
Belirtileri Nelerdir?
Hastalar, glütenle temas ettiğinde bağışıklık sistemi tepki verir ve ince bağırsaklarda yer alan bağırsak villus adı verilen yapıların tahrip olmasına neden olur. Bu villuslar, besin emilimini sağlayan kıvrımlı yapılar olarak işlev görürler. Tahrip olduklarında, besinlerin emilimi azalır ve besinlerin yeterince emilmediği durumlar ortaya çıkar. Hastalığın şiddeti ve belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Bazı yaygın belirtileri arasında karın ağrısı ve şişkinlik, kronik ishal, kilo kaybı ve iştahsızlık, halsizlik ve yorgunluk, kusma ve bulantı, ciltte döküntü ve kaşıntı, kemik yoğunluğunda azalma, demir eksikliği anemisi yer almaktadır. Çölyak hastalığı genetik yatkınlıkla ilişkilidir aile üyelerinde bu hastalığın bulunduğu kişilerde daha yaygındır. Tanı kan testleriyle başlar, kesin teşhis için ince bağırsak biyopsisi gerekebilir.
Kimlerde Görülür?
Hastalığın genetik yatkınlıkla bağlantılı olmasıyla birlikte belirli koşulların da birleşmesi sonucu ortaya çıkar. Hastalık her yaşta ortaya çıkabilir, ancak genellikle çocukluk döneminde veya yetişkinlikte teşhis edilir. Hastalığın ortaya çıkma nedenleri henüz tam olarak anlaşılmamış olsa da aile öyküsü, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Bazı durumlarda çölyak hastalığı riski artabilir. Bunlar aile öyküsü, genetik yatkınlık, diğer otoimmün hastalıklar, diyabet, down sendromu, diğer sağlık sorunlarıdır. Hastalık HLA-DQ2 veya HLA-DQ8 genlerinden en az birini taşıyan kişilerde daha sık görülür. Bu genler, hastalığın gelişme riskini artıran genetik faktörlerdir. Bağışıklık sistemi hastalıkları ve dermatitis herpetiformis (deride döküntülere neden olan bir cilt rahatsızlığı) olanlarda hastalığın sıklığı artabilir.
Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Çölyak hastalığı tedavisinde tek etkili yöntem, tamamen glütensiz bir diyeti benimsemektir. Bu, hastalığa sahip olan kişiler için yaşam boyu süren bir zorunluluktur ve glüten içeren besinlerden tamamen kaçınılmalıdır. Glütensiz diyet, bağırsakların iyileşmesini ve belirtilerin hafiflemesini sağlayacaktır. Bu diyet dışında hastalığın tedavisinde dikkate alınması gereken adımlardan bazıları beslenme danışmanlığı alınması, ilaçlar, vitamin ve mineral takviyeleri, immünosupersif ilaçlardır. Bu hastalığa sahip olan bireyler, bir beslenme uzmanı veya diyetisyenle çalışmalıdır. Glütensiz bir diyetin nasıl uygulanacağı ve glüten içeren besinlerin nasıl tespit edileceği konusunda eğitim almak önemlidir. Bağırsak hasarını azaltmak ve belirtileri hafifletmek için bazı ilaçlar kullanılabilir. Özellikle bağırsak iltihabı ile ilişkili semptomları kontrol altında tutmak için ilaçlar reçete edilebilir. Hastalık, besin emilimini etkilediği için vitamin ve mineral eksiklikleri ortaya çıkabilir. Bu nedenle, hastalığın yönetimi için vitamin ve mineral takviyeleri önemli olabilir.Nadiren, bağırsak hasarını azaltmak için immünosupresif ilaçlar kullanılabilir, ancak bu tür ilaçlar genellikle diğer tedavi yöntemleriyle yeterli sonuç alınamadığında ve sıkı gözetim altında kullanılır. Tedavinin etkin olması için glütensiz diyetin sıkı bir şekilde uygulanması önemlidir. Glüten içeren en küçük bir miktar bile, bağırsak hasarına neden olabilir ve semptomları tetikleyebilir. Bu nedenle, çölyak hastalığı olan kişilerin beslenmelerini dikkatli bir şekilde planlamaları ve glütensiz besinleri tercih etmeleri hayati önem taşır.
